Dama z jednorożcem Rafaela – wizerunek dziewicy cnotą naznaczonej

Dama z jednorożcem, Rafael, fragment, Galleria Borghese

Dama z jednorożcem, Rafael, fragment, Galleria Borghese

Już pod koniec XVII wieku obraz ten był tak zniszczony, że poddano go renowacji, w trakcie której w znacznej mierze został przemalowany. W katalogu galerii widniał jako obraz „nieco złuszczony”. Długo też łączono go nie z Rafaelem, ale z innymi renesansowymi malarzami – Peruginem albo Andreą del Sarto.  Dopiero zdjęcia rentgenowskie, wykonane w 1935 roku, pozwoliły zidentyfikować na obrazie jednoznacznie jednorożca, który jak mały salonowy piesek trzymany jest w dłoniach przez młodą, jasnowłosą kobietę. Wtedy też, na podstawie rysunków, dzieło przypisano definitywnie Rafaelowi.

Dama z jednorożcem, Rafael, fragment, Galleria Borghese
Portret damy z jednorożcem, Rafael, Galleria Borghese
Portret damy z jednorożcem, Rafael, Galleria Borghese, fragment
Portret damy z jednorożcem, Rafael, Galleria Borghese, fragment

Już pod koniec XVII wieku obraz ten był tak zniszczony, że poddano go renowacji, w trakcie której w znacznej mierze został przemalowany. W katalogu galerii widniał jako obraz „nieco złuszczony”. Długo też łączono go nie z Rafaelem, ale z innymi renesansowymi malarzami – Peruginem albo Andreą del Sarto.  Dopiero zdjęcia rentgenowskie, wykonane w 1935 roku, pozwoliły zidentyfikować na obrazie jednoznacznie jednorożca, który jak mały salonowy piesek trzymany jest w dłoniach przez młodą, jasnowłosą kobietę. Wtedy też, na podstawie rysunków, dzieło przypisano definitywnie Rafaelowi.

 

      Portret damy z jednorożcem, Rafael,
      Galleria Borghese, fragment

Obraz został najprawdopodobniej namalowany we Florencji, do której młody malarz udał się po opuszczeniu Umbrii. Można przypuszczać, że malując jasnowłosą piękność, wzorował się na Mona Lizie Leonarda da Vinci, o czym świadczą ten sam skręt ciała, wzrok utkwiony w widza i charakterystyczne złożenie rąk. Należy dodać, że tego typu portrety młodych dziewcząt dość często wychodziły z pracowni Rafaela – mistrza intymnego nastroju i subtelnego kolorytu.

Nie zdołano jednak odkryć, kogo obraz przedstawia. Była to zapewne dama z bogatego domu, o czym może świadczyć ozdobny wisior z rubinem i perłą w kształcie gruszki, być może panna na wydaniu – gdyż portrety tego typu malowano na ogół przy tej okazji. Często łączy się go z piękną Giulią Farnese, długoletnią konkubiną papieża Aleksandra VI i siostrą kolejnego papieża Pawła III. Jednak przedstawienie takie stałoby w sprzeczności z cnotami przypisywanymi samemu jednorożcowi, którego utożsamiano z czystością i niewinnością. Poza tym według opisów sobie współczesnych Giulia, zwana też „la Bella”, uważana za najpiękniejszą kobietę tamtych czasów, miała ciemną karnację i ciemne oczy.

 

Najbardziej interesującym motywem obrazu jest niewątpliwie jednorożec. Już od czasów starożytnych łączony był z magicznymi siłami i właściwościami leczniczymi. Aby go schwytać, trzeba było dziewicy pięknie ubranej, która w odludnym miejscu zdołałaby przyciągnąć do siebie to zwinne i szybkie, ale przede wszystkim płochliwe zwierzę. W jej towarzystwie stawało się łagodne i spolegliwe. Gdy bowiem jednorożec rozpoznał dziewczynę pełną cnót, do których w pierwszym rzędzie zaliczało się dziewictwo, podchodził do niej, kładł głowę na jej kolanach i zasypiał.

Malarz sugeruje więc, że znajdująca się przed nami młoda kobieta jest nieskazitelna. Siedząc w kolumnowej loggii, na tle zamglonego pejzażu, kieruje ku nam swą pozbawioną uśmiechu twarz. Zapewne wcześnie wydana za mąż, albo właśnie przed takim aktem stojąca, pragnie jakby przesłonić swą młodość powagą i odpowiedzialnością. I to one, jak ramy, a właściwie napierające na nią z obu stron kolumny wydają się nadawać życiu dziewczyny bieg i sens. Harmonijny pejzaż za jej plecami, w którym szczyty wzgórz zamazuje mglista poświata, dopowiada nam jej uczucia balansujące zapewne na granicy niepewności i ciekawości, choć jak się wydaje, więcej w niej smutku z powodu pożegnania dzieciństwa niż radości.

 

Rafael (Raffaello Santi), Portret damy z jednorożcem, 1505/1506, 67 x 56 cm, Galleria Borghese

Whoops, looks like something went wrong.